pax roodgeel cmyk CMYKverkleindmettekst
Bonifatius: een hond onder de hengsten

Herziene biografie vlak voor herdenkingsjaar

Een emeritus-hoogleraar van de (protestantse) Theologische Universiteit van Kampen die een boek schrijft over de heilige Bonifatius: de wonderen zijn de wereld nog niet uit! 

Onlangs verscheen bij de uitgeverij Boekencentrum van de hand van professor Auke Jelsma het boek Bonifatius, zijn leven, zijn invloed . 

Het is een geheel herschreven versie van een boek over Bonifatius dat Jelsma in 1973 liet verschijnen. Het nieuwe boek komt uit op een tijdstip dat er allerwegen een hernieuwde belangstelling voor Bonifatius te bespeuren is. Volgend jaar, in 2004, wordt er zowel in Dokkum (waar Bonifatius in 754 werd vermoord, als in Crediton in Engeland (waar hij werd geboren in 672), als in Fulda (de Duitse stad waar hij werd begraven), ruim aandacht besteed aan zijn 1250ste sterfdag. Jelsma heeft dus net als de door hem beschreven bisschop Bonifatius een fijne neus voor timing. 
Een emeritus-hoogleraar van de (protestantse) Theologische Universiteit van Kampen die een boek schrijft over de heilige Bonifatius: de wonderen zijn de wereld nog niet uit! 

Onlangs verscheen bij de uitgeverij Boekencentrum van de hand van professor Auke Jelsma het boek Bonifatius, zijn leven, zijn invloed . 

Het is een geheel herschreven versie van een boek over Bonifatius dat Jelsma in 1973 liet verschijnen. Het nieuwe boek komt uit op een tijdstip dat er allerwegen een hernieuwde belangstelling voor Bonifatius te bespeuren is. Volgend jaar, in 2004, wordt er zowel in Dokkum (waar Bonifatius in 754 werd vermoord, als in Crediton in Engeland (waar hij werd geboren in 672), als in Fulda (de Duitse stad waar hij werd begraven), ruim aandacht besteed aan zijn 1250ste sterfdag. Jelsma heeft dus net als de door hem beschreven bisschop Bonifatius een fijne neus voor timing. 

Je merkt eigenlijk het hele boek door dat de auteur het met grote liefde voor zijn onderwerp heeft geschreven. Bonifatius is hem altijd blijven intrigeren. Diens werkdrift, zijn uithoudingsvermogen en zijn capaciteiten ook op hoge leeftijd, spreken de inmiddels zelf bijna zeventigjarige Jelsma bijzonder aan. 

Het boek is geen biografie in de eigenlijke zin van het woord. Eerder worden er een aantal thema's aangehaald die ons de figuur van Bonifatius beter leren kennen en begrijpen. Deze werkwijze heeft wel één groot nadeel: de herhaling. Wanneer je eenzelfde gebeurtenis vanuit verschillende thema's belicht ontkom je niet aan het tot soms drie maal toe beschrijven van wat zich daar en toen afspeelde. Voor mij is dat eigenlijk het enige nadeel van het boek. 

Eén van de kwaliteiten van het boek van Jelsma is dat hij er buitengewoon goed in slaagt om een beeld van de tijd te schetsen waarin Bonifatius optrad. En ook hoe de heilige door die tijd getekend werd. Als jong kind werd Wynfreth door zijn ouders afgestaan aan het klooster van Exeter in de nabijheid van de plaats waar hij geboren werd. Kinderoblatie werd dat genoemd. 

De kloosteropvoeding heeft eigenlijk heel het verdere leven van Bonifatius bepaald. Hij leerde er lezen en schrijven en zo deel aan de Romeinse cultuur te krijgen. Het klooster nam de plaats over van het gezin. De kinderoblaten groeiden op in een beschermde omgeving temidden van boeken en godsdienstige riten. Voor hen bestond de wereld buiten het klooster uit halve wilden met verfoeilijke gewoonten. 

Dat is in het latere denken van Bonifatius steeds zo gebleven. Zeker toen het bergafwaarts ging met zijn invloed beklaagde hij zich er over dat hij zijn tijd moest verdoen met hovelingen die leefden in een wereldse sfeer waaraan hij zich gruwelijk ergerde. Zeker wanneer het collega's van hem betrof. Maar hij moest wel, want zonder steun van de Frankische hofmeiers was hij nergens. Eigenlijk zou hij graag gezien hebben dat alle bekeerde christenen een soort kloosterleven zouden leiden. 

Welzijnsofficieren 
Jelsma schenkt in zijn boek ook aandacht aan de door de Reformatie vaak verfoeide sterke band die Bonifatius met de paus in Rome onderhield. Die relatie maakte hem minder afhankelijk van de vorsten. Die zagen geestelijken eerder als functionarissen (welzijnsofficieren noemt Jelsma hen) die ervoor horen te zorgen dat het leger optimaal kan functioneren in oorlogstijd. Voor Bonifatius was de kerk zijn opdrachtgever, eigenlijk Petrus zelf, want voor hem was de paus niet meer dan de tijdelijke plaatsvervanger van Petrus. Alleen als de paus in de schaduw van Petrus bleef had hij recht op gehoorzaamheid! 

Hij nam aan de ene kant van de paus een nieuwe naam aan: Wynfreth wordt Bonifatius (hij die het goede doet), maar aan de andere kant durfde Bonifatius de paus ook terecht te wijzen als die zijn boekje te buiten ging in de ogen van Bonifatius. Nooit, zegt Jelsma, heeft Bonifatius de paus als plaatsvervanger van Christus gezien. Christus hoefde en kon immers niet vervangen worden. 

In Rome was het graf van Petrus. Daar rustte zijn stoffelijk overschot en iets van zijn persoonlijkheid was daar dan ook te vinden. Ook Bonifatius heeft na zijn dood meegemaakt hoe er strijd geleverd werd om het recht op zijn lichaam, zowel door Utrecht waar hij samen met Willibrord had gewerkt, als in Mainz waar hij bisschop was, als in Fulda waar hij zelf uitdrukkelijk begraven wilde worden. Utrecht verloor die strijd. In Mainz werden zijn met bloed besmeurde kleren en ingewanden behouden, de rest ging naar Fulda. 

Reorganisatie 
Bonifatius wordt door Jelsma beschreven als een veelzijdig mens. Allereerst is hij een begaafd leraar Latijn (het eerste boek dat hij schreef was een Latijnse grammatica), die nauwe banden hield met zijn oud-leerlingen. Maar ook een groot organisator die door zijn relaties met de Frankische hofmeiers Karloman en Pippijn in staat was tot een stevige reorganisatie van de kerk op het vasteland. 

In een aantal synodes zette Bonifatius een stevige kerkstructuur neer waarvan de invloed tot op de dag van vandaag merkbaar is. Gevolgen daarvan waren bijvoorbeeld de strikte scheiding tussen kerk en staat alsook het verplichte celibaat van priesters. Hij was ook een man die al aan netwerken deed lang voordat die term in zwang raakte. Bonifatius besefte dat hij niet onder de vorsten moest werken, maar wel mét hen. Hij was ook een man die ondanks zijn contacten met de hooggeplaatsten van zijn wereld nooit de aandacht voor de enkeling verloor. Jelsma geeft daarvan in zijn boek een aantal ontroerende voorbeelden. Een daarvan gaat over een Engelse priester die naar het vasteland wordt gestuurd en dan meemaakt hoe bisschop Bonifatius zich verwaardigt om hem tegemoet te reizen, alleen om de man zich thuis te laten voelen op het vasteland. 

In zijn theologie werd Bonifatius bepaald door een paar thema's. Zo vermoedde hij een spoedig wereldeinde. Dat maakte hem haastig. Je kunt in het zicht van de haven niet al te genuanceerd optreden. Er moeten immers zoveel mogelijk zielen gered worden! Ook werd zijn denken bepaald door de in die tijd spelende controverse over de Triniteit, de leer over de Drie-ene God. Wie daaraan twijfelde, had voor Bonifatius afgedaan. Zo waren bijvoorbeeld de Arianen, maar ook joden en moslims 'niet-gewenste personen'. 

Hond 
Het leven van Bonifatius heeft grote hoogtepunten gekend zoals hiervoor beschreven, maar op het eind merkte hij hoe zijn invloed overal afnam, en ook dramatisch afnam. Zelfs de paus, wiens gezant hij toch was, handelde nu wel eens rechtstreeks met de hofmeier Pippijn en de Frankische bisschoppen die Bonifatius liever kwijt dan rijk waren. Hij beschrijft zichzelf in een brief aan zijn vriend en raadgever bisschop Cuthberht van Canterbury als: 'een hond die aan het blaffen slaat als hij ziet hoe dieven en rovers het huis van zijn heer openbreken, ondergraven en verwoesten, maar omdat hij geen helpers ter verdediging heeft alleen nog maar zachtjes janken kan'. Welnu, zegt Jelsma, Bonifatius is geen stomme, zwijgende hond geweest. Hij heeft het aangedurfd dapper te blijven blaffen tegen de hengsten van zijn tijd, de koningen die er op los leefden. 

Aan het eind van zijn boek beschrijft Jelsma de bedoeling van heiligenlevens. Ze waren niet bedoeld als biografie, maar om de verering van de dode te ondersteunen. Daarnaast werden de levenden opgeroepen de heilige als lichtend voorbeeld voor ogen te houden. Tenslotte was een heiligenleven ook een eerbetoon aan Christus, wiens boodschap vlees en bloed krijgt door de heiligen. In het boek wordt op humoristische wijze beschreven hoe bisschop Aldebert, overtuigd van zijn eigen heiligheid, bij leven al vast zijn eigen hagiografie had opgesteld. Je weet immers maar nooit wat ze na je dood over je gaan schrijven! Voor Bonifatius genoeg reden om de man te laten afzetten. 

Dit nieuwe boek over Bonifatius is een zeer leesbaar document over deze heilige van wie we het komend jaar veel zullen horen. De aangehaalde briefteksten doen mij nog meer verlangen naar een volledige vertaling van deze geschriften vanuit het Latijn naar het Nederlands. Hopelijk zal ook dat een van de vruchten zijn van het Bonifatiusjaar 2004. 

Paul Verheijen
pastoor te Dokkum. 

N.a.v.: A. Jelsma, Bonifatius, zijn leven, zijn invloed. 

Uitg. Boekencentrum Zoetermeer. Prijs: 18,50 euro. 

Overgenomen uit Friesch-Dagblad 15-03-2003